Στις 21 Μαΐου του 1864 τα Επτάνησα εντάσσονται επισήμως στην Ελλάδα και στο Κάστρο της Κέρκυρας υψώνεται η Ελληνική σημαία.Το τότε ελληνικό κράτος με την μηδαμινή εμπειρία και υποδομή προσπαθεί να πάρει όσο το δυνατόν περισσότερα από τα Ιόνια νησιά με την πλούσια παράδοση, ιστορία, εμπειρία και πολιτισμό.
Σήμερα 156 χρόνια από την Ένωση της Επτανήσου με την ελεύθερη Ελλάδα ολόκληρη η ιστορία της Ένωσης, οι αιματηροί αγώνες, οι αντιπαλότητες, οι διαπραγματεύσεις με τους ξένους προστάτες και οι ύπουλοι χειρισμοί των ευρωπαϊκών δυνάμεων, οι άμεσες αλλά και μακροχρόνιες συνέπειες της Ένωσης για τα νησιά και την ελεύθερη Ελλάδα, γίνονται αντικείμενο θεώρησης και μελέτης μέσα από το πρίσμα της χρονικής απόστασης που μας χωρίζει από αυτή.
Η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο της εποχής. Χωρίς αμφιβολία ήταν μια εξέλιξη που επιθυμούσαν για πολλά χρόνια οι Επτανήσιοι, οι οποίοι, παρά την πολυετή σκληρή δουλεία, ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή. Διατήρησαν υψηλό το εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές. Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους, έδωσαν τη μάχη τους στο δρόμο της ιστορίας, ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του.
Τα πρώτα χρόνια μετά την Ένωση η κατάσταση δεν ήταν εύκολη για τους επτανήσιους. Τμήμα πια ενός εξαθλιωμένου οικονομικά κράτους, το οποίο προσπαθούσε να αντλήσει από τα Ιόνια νησιά οικονομικά οφέλη, αντιμετώπισαν τις ανάλογες συνέπειες. Με νόμο καταργείται η Ιόνιος Ακαδημία καθώς και οι άλλες σχολές της Επτανήσου.Η κατάργηση της Ακαδημίας απετέλεσε διεθνή πρωτοτυπία στο πεδίο της οπισθοδρόμησης και εθνικής ντροπής. Την ίδια εποχή ενώθηκαν Ιταλικά και Γερμανικά κράτη αλλά κανενός δεν καταργήθηκε το πανεπιστήμιο. Μόνο η Ελλάδα έδειξε ηροστράτειο μανία κατά της Ιονίου Ακαδημίας, αφού φρόντισε πρώτα να προσελκύσει με δόλο τους φοιτητές στην Αθήνα εγγράφοντας τους χωρίς εξετάσεις και διορίζοντας τους κατά προτίμησιν στις δημόσιες θέσεις. Το θεωρούσε φυσικό. Κι έμεινε η Ιόνιος Ακαδημία με 60-70 φοιτητές.
Η ευημερία ενός λαού είναι συνάρτηση της προβλεπτικότητας των ηγετών του. Το Ελληνικό κράτος όμως τότε εμαστίζετο απο πενία, ληστεία, ευνοϊοκρατία και φρόντισε να εξασφαλίσει απο το προοδευτικό Ιόνιο κράτος οικονομικά οφέλη. Ο νόμος που καταργούσε την Ιόνιο Ακαδημία καθώς και τις άλλες σχολές της Επτανήσου, χτυπούσε την αχίλλειο πτέρνα της Εθνικής μας υποστάσεως. Έσβηνε ελληνικά φώτα που τα σεβάστηκαν οι ξένοι και ονομάστηκε περίτεχνε Νόμος “περί διοργανώσεως της εκπαιδεύσεως κατά την Επτάνησο”. Είναι ο νόμος ΡΗ του 1865 (ένα χρόνο μετά την ένωση) που πρέπει να τον ξέρουν και να τον θυμούνται οι νεώτεροι Έλληνες ως Νόμο σκοταδισμού
Οι Επτανήσιοι, πολλοί από αυτούς με σπουδές στα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, μεταλαμπάδευσαν στη χώρα τις αρχές και τα ιδεώδη του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και πρόσφεραν στην Κοινοβουλευτική ζωή της Ελλάδας την εμπειρία τους από αγώνες πολιτικούς, εθνικούς, κοινωνικούς. Δεν είναι τυχαίο ότι τα πρώτα βήματα του Κοινωνισμού (σοσιαλισμού) στην Ελλάδα συνδέονται με ονόματα Επτανησίων, όπως: του Π. Πανά, του Ρόκου Χοϊδά, του Δρακούλη, του Μαρίνου Αντύπα.
Από το 1848, όταν οι φιλελεύθερες αστικές επαναστάσεις σάρωναν τις απολυταρχίες στην Ευρώπη, αρχίζουν και στα Επτάνησα οι πολιτικές ζυμώσεις και αγωνίζονται πια για την κοινωνική και εθνική απελευθέρωση. Αποτέλεσμα των αγώνων αυτών είναι και η λήψη σειράς μέτρων από την Προστασία που χαλαρώνουν τον ασφυκτικό κλοιό και κατοχυρώνουν κάποιες πολιτικές ελευθερίες επί αρμοστού Σάτον (Seaton). Τότε εμφανίζονται και οι πρώτες πολιτικές εφημερίδες, το «Μέλλον» στη Ζάκυνθο, η «Πατρίς» στην Κέρκυρα, η «Αναγέννησις» και η «Ένωσις» στην Κεφαλονιά. Δημιουργείται έτσι πολιτικός διάλογος και παίρνει συγκεκριμένη κατεύθυνση η αντίθεση του λαού με το υφιστάμενο καθεστώς.
Την πολιτική αυτή εκφράζει το κόμμα των Ριζοσπαστών, που επιπλέον αρχή του ήταν η απόδοση κοινωνικής δικαιοσύνης και η ριζική αλλαγή του κοινωνικού καθεστώτος. Μπορεί να χαρακτηριστεί σαν το πρώτο κόμμα αρχών στον Ελληνικό χώρο. Για το κόμμα αυτό η εθνική απελευθέρωση θεωρούνταν αναγκαία για την κοινωνική απελευθέρωση. Το κόμμα των Ριζοσπαστών ιδρύθηκε το 1848, μπήκε για πρώτη φορά στην Ιόνιο Βουλή το 1850 και διαλύθηκε αμέσως μετά την ένωση των Ιόνιων νήσων με την Ελλάδα το 1864.
Οι Ριζοσπάστες υπήρξαν μια ομάδα διανοούμενων και επιστημόνων με ευρωπαϊκή παιδεία και ανοιχτό μυαλό στις νέες ιδέες, προερχόμενοι κυρίως από την μεσοαστική αλλά και κάποιες φορές , από την αγροτική τάξη. Η πλατφόρμα ιδεολογιών στην οποία κινήθηκαν οι Ριζοσπάστες, είναι επηρεασμένη από τις Γαλλικές επαναστάσεις του 1789 και 1848, από τις επαναστατικές κινήσεις των Καρμπονάρων στην Ιταλική χερσόνησο, από την λεγόμενη Ιουλιανή εξέγερση του 1830 στην Γαλλία, αλλά και από το ελληνικό διαφωτιστικό κίνημα, όπως αυτό διαμορφώθηκε κατά την περίοδο της εθνικής εξέγερσης.
Σκοπός των ριζοσπαστών ήταν όχι μόνο η ένωση με την Ελλάδα, αλλά έθεταν ως στόχο την οικοδόμηση μιας δίκαιης και ελεύθερης κοινωνίας. Πρέσβευαν ένα αίτημα προς την συγκρότηση δημοκρατικής πολιτείας, στη βάση των αρχών της λαϊκής κυριαρχίας και εθνικής ανεξαρτησία.
Ο ιδιαίτερος επτανησιακός πολιτισμός άσκησε καθοριστική επίδραση στην πνευματική εξέλιξη της χώρας. Μεγάλες προσωπικότητες, άνθρωποι των γραμμάτων και του πνεύματος, έβαλαν την σφραγίδα τους στην λογοτεχνία, τη μουσική , αλλά και σε κάθε μορφή τέχνης και πολιτισμού. Ανάμεσά τους ο Κάλβος, ο Βαλαωρίτης, ο Λασκαράτος, ο Μαβίλης, ο Ξενόπουλος, ο Πολυλάς , ο Μαρκοράς, ο Σικελιανός και τόσοι άλλοι. Εκεί ωρίμασε το αίτημα για αναγνώριση της δημοτικής γλώσσας ως μέσου σκέψης και έκφρασης των Νεοελλήνων.
Στον Α. Βαλαωρίτη ανατέθηκε πρώτη φορά επίσημα από το Εθνικό Πανεπιστήμιο να τιμήσει τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, με ποίημα γραμμένο στη γλώσσα του λαού, τη δημοτική. Τέλος, λαμπρή και επιβλητική μορφή της Επτανήσου ο κορυφαίος ποιητής Διονύσιος Σολωμός, που το ποίημά του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» σφράγισε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα τον Ελλήνων και την Εθνική Παλιγγενεσία. Οι δύο πρώτες στροφές του Ύμνου, μελοποιημένες από τον επίσης Επτανήσιο κορυφαίο συνθέτη Νικόλαο Μάντζαρο, με Βασιλικό Διάταγμα της 4ης Αυγούστου 1865, καθιερώθηκαν ως ο Εθνικός Ύμνος της Ελλάδας.
